Cấu trúc lặp while¶

Đặt vấn đề¶

Lệnh for thường được viết như sau:

Cách 1: for i in range(n):  
Cách 2: for i in range(m, n):  
Cách 3: for i in range(m, n, step):

Trong đó, biến i chạy từ số bắt đầu đến số kết thúc, nghĩa là số lần lặp của các thao tác đã được xác định trước. Nói cách khác, khi sử dụng for thì ta phải chỉ định rõ vòng lặp sẽ lặp bao nhiêu lần, thông qua các tham số của range.

Như vậy, nếu ta không thể xác định trước được cần lặp bao nhiêu lần, thì phải làm sao?

Câu trả lời là sử dụng vòng lặp while.

Khái niệm¶

Câu lệnh while là câu lệnh lặp, áp dụng cho trường hợp người lập trình không biết trước số lần lặp của những thao tác liên quan.

Ví dụ 1:

Xét bài toán chuyển đổi số nguyên dương n từ hệ thập phân sang hệ nhị phân.

Thuật toán giải quyết bài toán này là chia n cho 2 nhiều lần, cho đến khi thương bằng 0.

Vì n do người dùng nhập vào tùy ý, nên ta không thể biết trước thao tác chia cho 2 sẽ được thực hiện bao nhiêu lần. Vì thế, ta sử dụng vòng lặp while.

Cú pháp¶

while điều_kiện:
    khối_lệnh

Giải thích:

• Khi chạy đến lệnh while, chương trình sẽ kiểm tra biểu thức điều_kiện. Nếu điều_kiện là True, thì khối_lệnh sẽ được thực hiện lần thứ nhất.
• Tiếp đó, chương trình quay lại kiểm tra điều_kiện lần nữa. Nếu điều_kiện vẫn là True, thì khối_lệnh sẽ được thực hiện lần thứ hai.
• Cứ thế, khối_lệnh được lặp đi lặp lại nhiều lần, cho đến khi điều_kiện là False thì dừng.
• Nói cách khác, "trong khi" điều_kiện còn đúng thì còn làm.

Ví dụ 2:
Đoạn mã sau minh họa vòng lặp while. Trong đó, biểu thức điều kiện i < n là True nên lệnh print được lặp.

Hơn thế nữa, vì điều kiện này luôn True, nên lệnh print được lặp vô tận, vô số lần.

1
2
3
4

n = 10
i = 1
while i < n:
    print('Coding is absolutely fun.')

Để vòng lặp while dừng lại sau một số lần lặp nào đó, ta phải làm cho biểu thức điều kiện trở thành False.

Một cách thường dùng là chèn thêm lệnh để thay đổi giá trị của biến i.

Ví dụ 2 bis:
Chèn thêm lệnh tăng biến i để điều kiện bị False.

1
2
3
4
5

n = 10
i = 1
while i < n:
    print('Coding is absolutely fun.')
    i = i + 1

Output:

Coding is absolutely fun.
Coding is absolutely fun.
Coding is absolutely fun.
Coding is absolutely fun.
Coding is absolutely fun.
Coding is absolutely fun.
Coding is absolutely fun.
Coding is absolutely fun.
Coding is absolutely fun.

Trong ví dụ 2 bis, mỗi lần print xong, biến i lại tăng thêm 1. Khi i tăng đến 10, biểu thức i < n sẽ bị False (vì 10 < 10 là sai quá sai!!!), vòng lặp kết thúc.

Ví dụ 3:
Đoạn mã tính tổng \(S = 1 + 2 + 3 + ... + n\) đã được viết bằng for ở bài trước như sau:

1
2
3

S = 0
for i in range(n + 1):
    S = S + i

Đoạn mã này có thể được viết lại bằng while như sau:

1
2
3
4
5
6
7
8
9

n = int(input('Nhập n: '))

S = 0             # Khởi tạo biến S bằng 0
i = 1
while i < n + 1:  # Trong khi i vẫn nhỏ hơn n + 1, thì lặp các thao tác:
    S = S + i     # Cộng dồn i vào S
    i = i + 1     # Tăng i thêm 1

print('Tổng là', S)

Output:

Nhập n: 10
Tổng là 55

Lệnh break¶

Lệnh break dùng để dừng vòng lặp ở nửa chừng. Nói cách khác, đây là cách để ngắt ngang vòng lặp, kể cả khi điều_kiện vẫn còn True.

Ví dụ 4:

1
2
3
4
5
6
7

n = 10
i = 1
while i < n:
    print(i)
    if i == 4:  # Khi i đạt đến 4
        break   # thì ngắt vòng lặp
    i = i + 1

Output:

1
2
3
4

Lệnh continue¶

Lệnh continue được dùng để bỏ qua các lệnh còn lại trong lần lặp hiện hành và chuyển sang lần lặp tiếp theo.

Ví dụ 5:

1
2
3
4
5
6
7

n = 5
i = 0
while i < n:
    i = i + 1
    if i == 3:    # Khi i đạt đến 3
        continue  # thì bỏ qua print
    print(i)

Output:

1
2
4
5

Sơ đồ tóm tắt nội dung¶

Google Colab¶

Các đoạn mã trong bài này được đặt tại Google Colab để bạn có thể thử nghiệm theo cách của riêng mình.

Some English words¶

Bài tập thực hành¶

1. Bài tập while