Kiểu dữ liệu list¶

Đặt vấn đề¶

Khi xử lý bảng điểm môn Tin học của một lớp gồm 30 học sinh, việc khai báo 30 biến có vẻ không ổn. Thử xem đoạn mã khai báo sau đây bất tiện như thế nào.

hs1 = 10
hs2 = 9
hs3 = 9.5 
.
.
# vân vân mây mây, còn nữa nha...

hs29 = 9.1
hs30 = 9.4

Nếu số học sinh nhiều hơn, chẳng hạn 500 học sinh cả khối, thì việc khai báo từng biến là hoàn toàn bất khả thi.

May thay, các ngôn ngữ lập trình đều có hỗ trợ những kiểu dữ liệu dành cho trường hợp bảng điểm như trên.

Python cũng vậy. Một kiểu dữ liệu của Python có thể giúp xử lý tập hợp nhiều dữ liệu là kiểu list.

Khái niệm¶

list là một trong bốn kiểu dữ liệu chuẩn của Python.

list được dùng để lưu trữ và xử lý tập hợp dữ liệu gồm nhiều phần tử. Ưu điểm của list là các phần tử có thể có kiểu dữ liệu khác nhau, chẳng hạn phần tử này kiểu int, phần tử kia kiểu float, một phần tử khác kiểu bool, thậm chí một phần tử khác nữa kiểu list.

list cho phép thay đổi, chẳng hạn như thêm phần tử, xóa phần tử, thay đổi giá trị của phần tử.

Khai báo danh sách¶

Một danh sách được khai báo bằng cách đặt các phần tử trong cặp ngoặc vuông [ ], các phần tử phân cách nhau bằng dấu phẩy ,.

Ví dụ 1:
Khai báo bảng điểm Tin học của 10 học sinh. Giả sử điểm số chỉ là số nguyên.

1
2

bangdiem = [8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6]
print(bangdiem)  # In ra toàn bộ danh sách

Output:

[8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6]

Ví dụ 2:
Khai báo danh sách rỗng, chưa có phần tử.

1
2

bangdiem = []
print(bangdiem)

Output:

[]

Truy xuất phần tử¶

Mỗi phần tử của danh sách được đánh chỉ số bắt đầu từ 0. Cụ thể:

• Chỉ số của phần tử đầu tiên là 0.
• Chỉ số của phần tử tiếp theo là 1.
• Chỉ số của phần tử tiếp theo nữa là 2.
• Chỉ số của phần tử cuối cùng là n - 1, với n là số lượng phần tử của danh sách đó.

Như vậy, mỗi phần tử có hai yếu tố: chỉ số và giá trị.

Để truy xuất giá trị của phần tử, ta sử dụng chỉ số đặt trong cặp ngoặc vuông [ ].

Ví dụ 3:

1
2
3
4
5
6
7

bangdiem = [8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6]

print(bangdiem[0])      # In phần tử đầu tiên
print(bangdiem[1])      # In phần tử có chỉ số 1

n = len(bangdiem)       # Hàm len cho biết số lượng phần tử của danh sách này
print(bangdiem[n - 1])  # In phần tử cuối cùng

Output:

8
9
6

1

bangdiem[len(bangdiem) - 2] = 6

Duyệt phần tử trong danh sách¶

Trong cùng một danh sách, các phần tử thường được xử lý như nhau. Nghĩa là, những thao tác nào được thực hiện đối với phần tử này, cũng sẽ được thực hiện đối với phần tử khác.

Nói cách khác, các thao tác xử lý sẽ được lặp đi lặp lại nhiều lần. Do đó, khi làm việc với danh sách, ta thường sử dụng vòng lặp for.

Sử dụng chỉ số¶

Cách thứ nhất khi dùng for để duyệt danh sách là sử dụng biến i để duyệt theo chỉ số.

Ví dụ 4:
In các điểm số trên từng dòng.

1
2
3
4
5

bangdiem = [8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6]

n = len(bangdiem)
for i in range(n):
    print(bangdiem[i])

Output:

8
9
3
5
10
10
7
8
4
6

1

for i in range(len(bangdiem) - 1, -1, -1):

Sử dụng toán tử in¶

Một cách khác để duyệt danh sách mà không cần dùng chỉ số, là sử dụng toán tử in.

Ví dụ 5:
Cũng in ra bảng điểm trên từng dòng như ví dụ 4.

1
2
3
4

bangdiem = [8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6]

for diem in bangdiem:
    print(diem)

Output:

8
9
3
5
10
10
7
8
4
6

Lệnh if lồng trong for¶

Nếu muốn xử lý phần tử theo những hướng khác nhau, ta có thể sử dụng lệnh if nằm bên trong thân vòng lặp for.

Ví dụ 6:
In ra những điểm số dưới trung bình (điểm nhỏ hơn 5).

1
2
3
4
5
6

bangdiem = [8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6]

n = len(bangdiem)
for i in range(n):
    if bangdiem[i] < 5:
        print(bangdiem[i])

Output:

3
4

1
2
3

for i in range(len(bangdiem)):
    if bangdiem[i] == 10:
        print(i)

4
5

Một vài hàm xử lý danh sách¶

Python cung cấp sẵn nhiều hàm giúp cho việc thao tác với danh sách được tiện lợi. Sau đây là một số hàm phổ biến:

Thêm phần tử¶

Xóa phần tử¶

Xóa danh sách¶

Ví dụ 7:

 1
 2
 3
 4
 5
 6
 7
 8
 9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25

bangdiem = [8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6]

#------------------------------------------------------------
bangdiem.append(5)  # Thêm 5 vào cuối danh sách
bangdiem.append(7)  # Thêm 7 vào cuối danh sách

bangdiem.insert(0, 10)  # Thêm 10 vào đầu danh sách
bangdiem.insert(0, 2)   # Tiếp tục thêm 2 vào đầu danh sách

print('Sau khi thêm phần tử:', bangdiem)

#------------------------------------------------------------
bangdiem.remove(10)  # Xóa điểm 10 đầu tiên trong số 3 điểm 10
bangdiem.pop(0)      # Xóa phần tử đầu tiên
bangdiem.pop()       # Nếu không chỉ định chỉ số, mặc định pop sẽ xóa phần tử cuối cùng

print('Sau khi xóa phần tử:', bangdiem)

#------------------------------------------------------------
bangdiem.clear()  # Xóa tất cả phần tử
print('Sau khi xóa tất cả phần tử:', bangdiem)

#------------------------------------------------------------
del bangdiem       # Xóa luôn danh sách bangdiem
# print(bangdiem)  # Lệnh này sẽ gặp lỗi, vì lúc này không còn bangdiem nào nữa

Output:

Sau khi thêm phần tử: [2, 10, 8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6, 5, 7]
Sau khi xóa phần tử: [8, 9, 3, 5, 10, 10, 7, 8, 4, 6, 5]
Sau khi xóa tất cả phần tử: []

Sơ đồ tóm tắt nội dung¶

Google Colab¶

Các đoạn mã trong bài này được đặt tại Google Colab để bạn có thể thử nghiệm theo cách của riêng mình.

Some English words¶

Bài tập thực hành¶

1. Bài tập list 1

2. Bài tập list 2